پوکه معدنی نوعی سنگ است که از سرد شدن گدازه‌های آتشفشانی تشکیل می‌شود. نام علمی آن پومیس است و چگالی بسیار پایینی دارد. به دلیل ویژگی‌های خاص، امروزه در بسیاری از صنایع خصوصا صنعت ساختمان‌سازی از آن استفاده می‌شود.
در حال حاضر مقاوم‌سازی و ایمنی در ساختمان‌سازی و عمران با توجه به زلزله‌خیز بودن منطقه اهمیت زیادی برای مسئولان امر دارد. استفاده از این ماده معدنی در بخش‌های مختلف عمرانی موجب بالا بردن کیفیت سازه‌ها می‌شود.
در این مطلب به چگونگی تشکیل این سنگ در طبیعت و معرفی انواع این سنگ معدنی می‌پردازیم. موارد کاربرد این پوکه‌ها و علت این کاربری را در صنایع مختلف شرح می‌دهیم.با ما همراه شوید.
چگونگی تشکیل پوکه معدنی
هنگام فعالیت آتشفشان مواد مذاب به بیرون رانده شده و پوکه معدنی در اثر سرد شدن سریع شکل می‌گیرد. بخش عمده مواد مذاب درون زمین (ماگما) از آب و دی‌اکسید کربن تشکیل شده است.
مواد مذاب پس از خروج، فرصتی برای تشکیل بلور نداشته و به‌سرعت سرد می‌شوند. این مواد در اثر تغییر ناگهانی فشار به صورت حباب‌هایی نمایان شده و حفره‌هایی در سنگ بوجود می‌آورند. وجود این حفره‌ها موجب سبکی سنگ‌های بوجود آمده و کاربردی شدن آن‌ها در صنایع مختلف می‌شود.
موارد کاربرد پوکه معدنی در صنایع مختلف
ویژگی‌های خاص و منحصر‌به فرد این سنگ آتشفشانی آن‌را برای استفاده در صنایع مختلف مناسب کرده است. در این بخش به اختصار چند مورد از کاربرد‌های این ماده معدنی را شرح می‌دهیم:
ساختمان سازی
مهم‌ترین کاربرد این سنگ در بخش ساختمانی برای کف‌سازی و شیب‌بندی طبقات است. وزن بسیار سبک این کانی موجب پایین بودن وزن نهایی ساختمان در عین مقاومت بالا می‌شود.
از پوکه‌های معدنی در ساخت انواع بلوک‌ها و مصالح ساختمانی استفاده می‌شود. قیمت ارزان، وزن پایین و مقاومت این نوع سنگ موجب استقبال سازندگان از آن شده است.
از مزایای دیگر این پوکه‌ها عایق بودن آن‌ها در برابر امواج صوتی ، نویز‌ها و حرارت بالا است. به‌کار بردن این نوع سنگ، ساختمان را در برابر حریق ایمن می‌سازد.
هم‌چنین مقاومت بسیار بالای این سنگ آن‌را برای استفاده در ساخت مکان‌هایی که نیاز به مقاومت بالا دارند مانند تونل، روکش سطحی جاده‌ها، ایزوله‌سازی لوله‌ها، محوطه‌سازی و... مناسب کرده است.
با توجه به زلزله‌خیز بودن کشور و قرار داشتن آن بر روی گسل، استفاده از پوکه معدنی سبک به جای مواد سنگین می‌تواند از بسیاری حوادث ناگوار پیشگیری کند.
ساخت بتن سبک
یکی از اصلی‌ترین و پرکاربرد‌ترین مصالح ساختمان‌سازی بتن است. به جرات می‌توان گفت بخش اعظم کار‌های ساخت و ساز توسط این ماده امکان‌پذیرمی‌شود. استفاده از پوکه معدنی در مراحل تولید بتن، وزن آن‌را به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
مقاومت این ماده در برابر فشار، دما و رطوبت کیفیت بتن به‌دست آمده را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
سازه‌هایی که در ساخت بتن مصرفی آن‌ها از این سنگ معدنی استفاده شده است، در برابر آتش‌سوزی، زلزله، سیل و... از ایمنی بالا‌تری برخوردارند.
تصفیه آب
همانطور که پیشتر گفته شد بحران آب نه‌تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از نقاط جهان گریبان بسیاری از کشور‌ها را گرفته است. در این راستا مسئولین به فکر احیا و بازیافت مجدد آب‌های مصرفی شده‌اند.
استفاده از این نوع سنگ به دلیل تخلخل فراوان گزینه بسیار مناسبی برای تصفیه آب فاضلاب است. ذرات معلق در آب با گذر کردن از حفره‌های موجود در پوکه‌ها از آب جدا شده و آبی پاکیزه برای مصرف به‌دست می‌آید. علاوه بر این خاصیت آنتی‌باکتریال آن از رشد جلبک‌ها و باکتری‌ها در تصفیه خانه پیشگیری می‌کند.
از پوکه‌های معدنی به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص در تصفیه‌خانه‌ها استفاده می‌شود. این دلایل عبارتند از:
• بی‌تاثیر بودن آن بروی آب و دستگاه‌های تصفیه از نظر شیمیایی
• شناور شدن روی آب به دلیل سبکی و دانسیته پایین
• هزینه بسیار پایین
کشاورزی
در سال‌های اخیر کشور ما با بحران شدید بی‌آبی روبرو بوده است. به همین دلیل مسئولان همیشه به دنبال راهی برای صرفه‌جویی در مصرف آب و ممانعت از هدررفت آن هستند. بخش عظیمی از آب مصرفی کشور در صنعت کشاورزی صرف می‌شود. به همین دلیل اجرای راه‌کار‌هایی برای مصرف مفید این ماده حیاتی و صرفه‌جویی در این زمینه، می‌تواند کمک زیادی به مدیریت آب در حوزه کشاورزی کند.
پوکه معدنی به دلیل داشتن تخلخل زیاد، قابلیت نگهداری رطوبت خاک را در خود دارد. هم‌چنین به دلیل دارا بودن املاح معدنی در کنار خواص آنتی باکتریال، محیط مناسبی برای تقویت گیاهان بارده و پیشگیری از رشد علف‌های هرز فراهم می‌آورد.
سبک بودن و وجود فضاهای خالی در آن، خاکی مناسب با قابلیت زه‌کشی بالا برای استفاده در گلدان‌ها و گلخانه‌ها فراهم آورده و موجب رشد بهتر گیاهان گلخانه‌ای می‌شود.
مصارف خانگی
قرن‌ها است از این سنگ که در زبان عامیانه به آن سنگ‌پا می‌گویند، به عنوان راهی برای از بین بردن سلول‌های مرده کف پا استفاده می‌شود. از میان پوکه‌های سیاه نوع با کیفیت آن‌را برای سنگ‌پا انتخاب می‌کنند.
عایق صدا
استفاده از این ماده به دلیل وجود حباب‌های هوا در بافت آن گزینه مناسبی برای عایق کردن ساختمان از آلودگی‌های صوتی است. در عصر حاضر آلودگی صوتی یکی از مشکلات عمده شهر‌نشینان محسوب می‌شود. تجهیز دیواره‌های بیرونی و داخلی ساختمان‌ها با استفاده از دیوار‌های عایق صوتی، هزینه بالایی را برای سازندگان و به تبع آن مصرف‌کننده در بر دارد.
سازندگان صنعت کاشی‌سازی با مخلوطی از کائولن، بتونیت و روکش سرامیک کاشی‌های عایق صدا تولید کرده‌اند که قابل استفاده در انواع سازه‌ها بوده و می‌توانند عایق خوبی در برابر صدا و حرارت باشند. این کاشی‌ها از نظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه هستند.
انواع پوکه
این سنگ به‌طور کلی به دو دسته صنعتی و معدنی تقسیم می‌شود.
پوکه معدنی
این سنگ حاصل سرد شدن گدازه‌ها در اثر فعالیت کوه آتشفشان است و به انواع ماسه‌ای، عدسی، بادامی، فندقی، نخودی و پوکه سیاه تقسیم می‌شود. این دسته‌بندی بر اساس نوع کاربری و قابلیت آن‌ها انجام شده است.
پوکه صنعتی
این نوع سنگ در مقایسه با نوع معدنی از وزن حجمی پایین‌تری برخوردار بوده و از طریق فرآوری مواد در کاخانه‌های صنعتی تهیه می‌شود. حفره‌های موجود در آن به شکل بیضی بوده و سرشار از سیلیس است.
مقاومت در برابر آتش، عایق صوتی، عایق حرارتی و مقاوم در برابر واکنش‌های شیمیایی از ویژگی‌های این نوع پوکه است.
این پوکه‌ها در کشاورزی، ساختمان‌سازی، تصفیه آب، شیب‌بندی، راه‌سازی و موارد بسیار دیگری کاربرد دارند.
جمع‌بندی
در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی و افزایش دانسته‌های بشر در مورد پوکه معدنی استفاده از آن در زمینه‌های مختلف رواج زیادی دارد.
از سوی دیگر صرفه‌جویی در منابع انرژی به دلیل پایان‌پذیر بودن اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل افرادی که در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند همیشه به دنبال راهی برای مصرف کمتر انرژی و جلوگیری از اتلاف آن هستند.
استفاده از پوکه معدنی در صنایع مختلف، به طرق گوناگون کمک بزرگی به صرفه‌جویی در انرژی می‌کند.
دسترسی راحت، فراوانی، قیمت مناسب، حمل و نقل آسان و... از عواملی هستند که استفاده از این مصالح را روز به‌روز افزایش می‌دهد.