ملات‌ها یکی از اصلی‌ترین مصالح ساختمانی هستند که از زمان‌های بسیار گذشته تا کنون، در ساخت و ساز بناهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند. ملات ساختمانی به مایه‌ای گفته می‌شود که از ترکیب مواد مختلف با هم به دست می‌آید و با قدرت چسبندگی که دارد، باعث استحکام بخشیدن به ساختمان می‌شود. این ماده که در ابتدا به صورت روان و خمیری شکل است، بعد از گذشت چند ساعت خشک شده و استحکام آن بالا می‌رود.
از ملات برای پی‌ریزی ساختمان، اجرای تیرچه بلوک، دیوار چینی، اتصال کاشی یا سرامیک با دیوار یا سقف، پوشش رویی مصالح و غیره استفاده می‌شود. در طول دوره‌های مختلف و در نواحی جغرافیایی متفاوت ساختار ملات به کار رفته در ساختن بناها نیز با یکدیگر فرق داشته است. امروزه انواع مختلفی از ملات وجود دارد که هر یک از آن‌ها مناسب کاربرد ویژه‌ای هستند و در شرایط متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تا پایان این مطلب با ما همراه باشید تا کاربرد انواع ملات ساختمانی را ضمن معرفی هر یک از آن‌ها شرح دهیم.
دسته‌بندی ملات بر اساس فعل و انفعالات
به طور کلی ملات‌های استفاده شده در عرصه ساختمان‌سازی از نظر فعل و انفعالات شیمایی انجام شده در آن‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند و انواع ملاتی که در ادامه نام خواهیم برد در یکی از این دو دسته قرار می‌گیرند.
- ملات آبی: به ملاتی گفته می‌شود که حالت چسبندگی و سفتی مورد نظر را با قرار گرفتن در معرض رطوبت و آب به دست می‌آورد و اگر رطوبت به آن نرسد خشک و شکننده می‌شود.
- ملات هوازی: برخلاف ملات آبی باید برای سفت شدن دور از رطوب و آب باشد. این نوع ملات با قرار گرفتن در معرض هوای آزاد به استحکام کافی می‌رسد و در صورت رسیدن رطوبت به آن، شل شده و از حالت خود خارج می‌شود.
دسته‌بندی ملات بر اساس کاربرد آن‌ها
ملات‌ها بر حسب کاربردی که دارند به دو دسته ملات معمولی و ملات ویژه تقسیم می‌شوند. ملات معمولی برای مصارف عادی مانند چیدن دیوارهای داخلی ساختمان استفاده می‌شود، اما از ملات ویژه مانند ملات ضد اشعه ایکس یا ضد صدا در مکان‌های خاص و برای مصارف غیر معمول استفاده می‌کنند. ملات‌ها از منظرهای مختلف دیگری مانند نوع خودگیری یا محل استفاده از آن‌ها نیز طبقه‌بندی می‌شوند که ما در این مطلب تنها به ذکر دو دسته‌بندی بالا اکتفا می‌کنیم.
معرفی انواع ملات ساختمانی
ملات‌ها بسته به شرایط محیطی، محل استفاده، نوع مواد مصرفی در آن‌ها و غیره در انواع مختلف در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرند. رایج‌ترین و شناخته شده ترین انواع ملات‌ها را در ادامه معرفی می‌کنیم.
ملات کاهگل یا گل
این نوع ملات که از قدیمی‌ترین ملات استفاده شده در ایران و سراسر دنیا است، با گذشت سالیان دراز هنوز در بعضی از مناطق به کار برده می‌شود. ملات هوازی گل یا کاهگل از ترکیب گل رس با آب به دست می‌آید. البته برای تهیه ملات کاهگل از کاه نیز استفاده می‌کنند. کاه استفاده شده در ملات کاهگل معمولا کاه گندیده یا کاهی است که در هنگام نشخوار چهارپایان از دهان آن‌ها به بیرون می‌ریزد. کاه گندیده در ابتدا حاوی کرم‌های فروان است. این کرم‌ها پس از استفاده و قرارگیری در معرض هوا، از ملات خارج می‌شوند و راه برای عبور هوا در داخل ملات و جلوگیری از شکنندگی آن باز خواهند کرد. ملات گل برای استفاده در مناطق مرطوب از استقامت کمی برخوردار است به همین دلیل گاهی برای بالا بردن مقاومت آن، آهک یا نمک را به ترکیبات ملات اضافه می‌کنند.
ملات‌های گچی
ملات گچ که از ترکیب گچ و آب به دست می‌آید، با اضافه کردن مواد دیگری به انواع زیر تقسیم می‌شود:
- ملات گچ شکفته از ترکیب گچ با آب حاصل می‌شود و از آنجایی که مقاومت زیادی ندارد برای سفیدکاری داخلی ساختمان استفاده می‌شود.
- ملات گچ کشته نیز مانند گچ شکفته حاصل مخلوط آب و گچ است با این تفاوت که از گچ ریزدانه برای ساخت آن استفاده می‌کنند. گچ کشته را برخلاف گچ شکفته، بلافاصله بعد از مخلوط گچ با آب، هم می‌زنند. معمولا از ملات گل وگچ برای زیرسازی دیوارهای داخلی ساختمان و آماده کردن مواردی مانند زیر ساخت کاغذ دیواری استفاده می‌شود و از ترکیب گچ، آب و خاک رس به دست می‌آید.
- ملات گچ و پرلیت (یک نوع سنگ آتشفشانی) که یک ملات مقاوم در برابر گرما، صدا و آتش‌سوزی است، به عنوان عایق‌بندی دیوارهای داخلی یا خارجی ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد و روی آن را با ملات‌ها یا پوششهای دیگر می‌پوشانند.
- ملات گچ و آهک بیشتر برای دیوارهای خارجی بنا کاربرد دارد. این ملات به دلیل ترکیب گچ، آهک و آب از مقاومت بسیار بالایی برخوردار بوده و برای محیط‌های مرطوب بهترین گزینه است.
- ملات گچ و سیمان استقامت بالایی دارد و برای تهیه آن، سیمان ریز دانه را با گچ و آب مخلوط می‌کنند و در زیرسازی ساختمان مورد استفاده قرار می‌دهند.
ملات‌های ماسه‌ای
از ترکیب ماسه، آب و مواد مختلف ملات‌های متفاوت ماسه‌ای ساخته می‌شوند که عبارتند از:
- ملات ماسه و سیمان که یکی از پرکاربردترین ملات‌ها در مناطق مختلف است. این ملات مقاوم برای مصارف گوناگونی مانند نصب کاشی و سرامیک، چیدن آجر و سفال روی هم، بندکشی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- ملات باتارد یک ملات مخلوط از ماسه، سیمان و آهک است و از آن برای پی‌ریزی ساختمان‌ها یا مجاری آب و فاضلاب استفاده می‌کنند.
- ملات ماسه و آهک که خود به دو نوع ماسه آهک شکفته و ماسه و شیره آهک تقسیم می‌شود در موارد مختلفی مانند سنگ‌چینی کاربرد دارد و از نوع ملات‌های آبی است.
ملات سیمان بنایی
سیمان بنایی چسبندگی بالایی دارد، برای چینش دیوارهای مختلف گزینه بسیار مناسبی است و در نقاط مختلف دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از این نوع ملات برای پوشش دیوارهای خارجی ساختمان یا کف آن استفاده می‌کنند.
ملات ساروج
ملات ساروج یکی از انواع ملات پرکاربرد در روستاهای ایران در گذشته بوده و همچنان برای برخی سازه های بنایی از این ملات در ایران و همچنین در افغانستان هم استفاده می شود که در آن از خاک رس به‌عنوان پرکننده، آهک ماده چسبنده و آب روان‌کننده استفاده می‌شود.در این ملات ترکیبی از خاک رس و آهک به نسبت ۶ به ۴ بوده و علاوه در آن از خاکستر و نوعی گیاه به نام لویی استفاده می شده است همچنین بنا بر موارد کاربرد مختلف، ممکن بود افزودنی‌های همچون:رموی بز یا گوساله، سفیده تخم‌مرغ، چربی گوساله و… به آن اضافه کنند.
ساروج ملاتی آبی است و عمدتاً در برابر آب مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد. این ملات به دو نوع: ساروج گرم (آسیاب کردن و پختن سنگ آهک رس‌دار) و سرد (ترکیب آهک، خاکستر و آب) تقسیم می‌شود.
از کاربردهای ملات ساروج می توان به آب انبارها، حوض‌ها، حمام‌ها و موارد دیگر به‌عنوان لایه سطحی با نفوذپذیری بسیار پایین در برابر آب اشاره کرد.
ملات گرانولیت
ملات گرانولیت از بتن‌های ریز دانه از جنس گرانیت ساخته می‌شود و به همین دلیل به این نام مشهور شده است. این ملات را از ترکیب ماسه و سیمان با گرانو می‌سازند و از آن در محیط‌های سخت یا بستر مجاری آب و فاضلاب استفاده می‌کنند.
سخن نهایی
ملات‌ها که جزو اصلی ساختن هر نوع بنایی هستند از گذشته‌های بسیار دور برای مصارف مختلف استفاده می‌شدند. ملات‌ها با توجه به ترکیبات، فعل و انفعالات یا کاربرد آن‌ها به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شوند که مهمترین موارد آن را در این مطلب معرفی کردیم. بهتر است بدانید ملات‌ها در انواع دیگری مانند ملات سیمان پوزولانی، ملات آهک پوزولانی و غیره تولید می‌شوند که به خاطر کاربرد کمتر این ملات‌ها از شرح آن‌ها خودداری کردیم.